Αριστεροί Φεντεραλιστές και συνταγματικός πατριωτισμός

Στον σημερινό κόσμο, όπου υπάρχουν χιλιάδες εθνοτικές ομάδες με διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες και πολιτισμούς, όπου τα έθνη-κράτη μετατρέπονται όλο και περισσότερο σε πολυπολιτισμικές κοινωνίες και αντιμετωπίζουν αιτήματα αναγνώρισης και αποσχιστικά κινήματα, ο φεντεραλισμός είναι πιο επίκαιρος από ποτέ. Μπροστά στα ρεύματα που πυροδοτούνται άλλοτε από τον οικονομικό εθνικισμό και άλλοτε από τα αιτήματα αναγνώρισης, τα κράτη αναγκάζονται και θα αναγκάζονται όλο και περισσότερο να ομοσπονδιοποιούνται προκειμένου να διατηρήσουν την πολιτική τους ενότητα.

Η εμφάνιση του ομοσπονδιακού κράτους ως προοπτικής σε μια κοινωνία καθορίζεται από τις ιστορικό-πολιτικές συνθήκες.

Ας ρίξουμε μια σύντομη ματιά σε αυτά τα ιστορικο-πολιτικά χαρακτηριστικά στην Κύπρο.

Οι απαρχές της ιδέας ενός ομοσπονδιακού κράτους στην Κύπρο μπορούν να εντοπιστούν στη δημογραφική δομή της Κύπρου, στον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ εθνοτικών ομάδων και στις πολιτικές εξελίξεις.

Κατά τον 20ό αιώνα, οι δύο εθνοτικές ομάδες ανέπτυξαν διαφορετικές και αντικρουόμενες εθνικά οράματα. Εθνικά σχέδια, όπως η Ένωσις και το Ταξίμ, κινητοποίησαν τις μάζες και τελικά οδήγησαν σε εθνοτική βία. Ωστόσο, στην πρώτη φάση αυτού του ανταγωνισμού, καμία από τις δύο κοινότητες δεν απέκτησε πλήρη κυριαρχία. Ούτε η ελληνοκυπριακή κοινότητα μπόρεσε να ενωθεί με την Ελλάδα, ούτε η τουρκική πλευρά μπόρεσε να διαιρέσει το νησί. Η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων αντικατοπτρίστηκε στη δομή του κράτους της Κυπριακής Δημοκρατίας και δημιουργήθηκε ένα δικοινοτικό κράτος με ομοσπονδιακά χαρακτηριστικά.

Μετά την εγκαθίδρυση της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο εθνοτικός ανταγωνισμός συνεχίστηκε. Ωστόσο, σε αυτή τη δεύτερη φάση, καμία από τις δύο πλευρές δεν μπόρεσε να επιτύχει αποφασιστική επιτυχία. Η ελληνοκυπριακή κοινότητα έγινε de facto ο μοναδικός κυρίαρχος του κράτους, αλλά όχι de jure.

Η τουρκοκυπριακή κοινότητα ασκούσε επίσης de facto κυριαρχία σε ένα μικρό μέρος της επικράτειας του νησιού, αλλά δεν μπόρεσε να δημιουργήσει ξεχωριστό κράτος.

Το 1974, οι ισορροπίες άλλαξαν. Σε αυτή την τρίτη φάση, η Τουρκία κατέλαβε το 37% του νησιού και δημιούργησε ένα κράτος στο βόρειο τμήμα της Κύπρου, το οποίο κανείς δεν αναγνώρισε. Αυτή η κατάσταση παραμένει μια de facto κατάσταση.

Εν ολίγοις, στην εθνοτική σύγκρουση που συνεχίζεται για περισσότερο από μισό αιώνα, καμία πλευρά δεν πέτυχε πλήρη υπεροχή και οι συγκρουόμενοι εθνικισμοί απέτυχαν ως προς το ιστορικό τους στόχους.

Ούτε η ελληνοκυπριακή κοινότητα μπόρεσε να κυριαρχήσει, ούτε η τουρκοκυπριακή κοινότητα να αποσχιστεί νόμιμα.

Σε ένα πολιτικό περιβάλλον όπου η τάση της μιας για απόσχιση και της άλλης για επικυριαρχία απέτυχε, το ομοσπονδιακό κράτος ήρθε στο προσκήνιο ως προοπτική.

Φαίνεται απίθανο οι Ελληνοκύπριοι να μπορέσουν ποτέ να διεκδικήσουν με τη βία των όπλων το έδαφος από το οποίο εκδιώχθηκαν με την βία. Από την άλλη δεν πρόκειται να αναγνωριστούν οι Τουρκοκύπριοι ως ξεχωριστό κράτος.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, η ιστορία, η πολιτική, η δημογραφική δομή και η ισορροπία δυνάμεων δείχνουν προς ένα ομοσπονδιακό κράτος.

Status Quo

Είναι όμως, επίσης, αλήθεια ότι το status quo, το οποίο διατηρείται εδώ και μισό αιώνα, έχει οδηγήσει στη δημιουργία ισχυρών κομφορμιστικών ομάδων και στα δύο μέρη του νησιού, οι οποίες ταυτίζουν τα συμφέροντά τους με το status quo.

Στο βορρά, αυτοί που λεηλατούν τις περιουσίες των Ελληνοκυπρίων και αυτοί που έχουν αποκτήσει θέσεις και κύρος μέσα στους θεσμούς του αποσχιστικού κράτους, αντιτίθενται στην ιδέα ενός ομοσπονδιακού κράτους.

Στο νότο, εκείνοι που αρκούνται στο να κυβερνούν μόνοι τους το κυπριακό κράτος δεν θέλουν να μοιραστούν την εξουσία με τους Τουρκοκύπριους.

Η ισχύς της Τουρκίας δεν είναι αρκετή για να δημιουργήσει ένα ξεχωριστό και νόμιμο τουρκικό κράτος και να προχωρήσει προς τη συνομοσπονδία. Η ελληνοκυπριακή κοινότητα επίσης δεν έχει τη δύναμη να επιβάλει μια λύση βασισμένη στο ενιαίο κράτος.

Αυτή η ανικανότητα καταδικάζει τα μέρη να παραμείνουν στο Status Quo και το Status Quo «τσιμεντώνεται» καθημερινά όλο και περισσότερο.

Ωστόσο, δεν θα πρέπει να ξεγελιέται κανείς από τη φαινομενική στασιμότητα που δημιουργεί το status quo. Στο παρασκήνιο παίζονται επικίνδυνα παιχνίδια. Το πιο επικίνδυνο από αυτά είναι ότι η Κύπρος έχει γίνει χώρος ενός έντονου ανταγωνισμού στη γεωπολιτική αρένα. Τόσο ο Νότος όσο και ο Βορράς της διαιρεμένης γεωγραφίας έχουν μετατραπεί σε περιοχές του γεωπολιτικού ανταγωνισμού.

Η Δεξιά και Φεντεραλισμός

Όταν η Τουρκοκυπριακή και Ελληνοκυπριακή Δεξιά μιλούν για ομοσπονδιακό κράτος, σκέφτονται την πιο ακραία εκδοχή του Εθνοτικού Φεντεραλισμού. Οι Τουρκοκύπριοι εθνικιστές από την πρώτη μέρα – πηγαίνοντας πίσω στη δεκαετία του 1950 – είδαν τον ομοσπονδιακό χαρακτήρα ως μια αρχή που χωρίζει, όχι που ενώνει. Η «γεωγραφική ομοσπονδία» που προτάθηκε τη δεκαετία του 1960 και επαναλήφθηκε μετά το 1974 βασίστηκε σε αποσχιστικές τάσεις, όπως ο διαχωρισμός των κοινοτήτων σε εθνοτική βάση, η διακοπή του διακοινοτικού διαλόγου, αποφυγή της αλληλεπίδρασης και η αποτροπή ενός κοινού δημόσιου χώρου.

Η ελληνοκυπριακή Δεξιά ευνοεί επίσης μια μορφή ομοσπονδιακής διακυβέρνησης όπου οι δύο κοινότητες θα παραμείνουν ξεχωριστές οντότητες χωρίς ουσιαστική αλληλεπίδραση. Για παράδειγμα, αντιτίθεται στη δημιουργία κοινών συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και υγείας. Με τη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους λένε ότι «τίποτα δεν θα αλλάξει στη ζωή σας. Θα συνεχίσετε να ζείτε όπως ζούσατε ως Ελληνοκύπριοι».

Η άποψη της Δεξιάς για την εθνική ταυτότητα είναι ιδιαίτερα προβληματική. Είναι αιχμάλωτοι μιας κακής κληρονομιάς που άφησε ο εθνικισμός. Με την ουσιοκρατική ανάγνωση της ταυτότητας, βλέπουν τις εθνοτικές ταυτότητες ως αναλλίωτες και παγωμένες στο χρόνο. Στην καλύτερη περίπτωση, μιλούν για αμοιβαίο σεβασμό. Ωστόσο, οι εθνοτικές ταυτότητες διαμορφώνονται από την αμοιβαία αλληλεπίδραση και μεταβάλλονται ανάλογα με τις  κοινωνικοπολιτικές συνθήκες και υπόκεινται σε αλλαγές με την πάροδο του χρόνου.

Επιπλέον, δεν πιστεύουν ότι σε μια Ομοσπονδιακή Κύπρο, εκτός από τις εθνοτικές ταυτότητες, οι πολίτες θα έχουν και μια κοινή πολιτική ταυτότητα και ότι αυτή θα πρέπει να ενισχυθεί.

Εν ολίγοις, τόσο η Τουρκοκυπριακή Δεξιά όσο και η Ελληνοκυπριακή Δεξιά αντιτίθενται στην ενσωμάτωση των κοινοτήτων σε μια κοινή κοινωνία.

Η Αριστερά και Φεντεραλισμός

Ο φεντεραλισμός είναι η ιδεολογία της ειρηνικής συνύπαρξης στην Κύπρο. Αυτός είναι και πρέπει να είναι ο κύριος στόχος της Αριστεράς. Είναι το πρωταρχικό καθήκον της Αριστεράς να διασφαλίσει τη διαρκή ειρήνη και να ανοίξει το δρόμο για να ζήσουν οι εθνοτικές κοινότητες μαζί σε μια κοινή πατρίδα απαλλαγμένη από την επιρροή του εθνικισμού.

Η αντίληψη της Αριστεράς για τον φεντεραλισμό είναι και πρέπει να είναι διαφορετική από εκείνη της Δεξιάς.

Πρώτα απ’ όλα, η Αριστερά έχει μια αντίληψη που στόχο έχει να διασφαλίσει την κοινωνική δικαιοσύνη σε μια ομοσπονδιακή Κύπρο.

Προβλέπει επίσης τη συνεργασία μεταξύ των δύο κοινοτήτων σε όλους τους τομείς της ζωής. Πιστεύει  στον κοινό ταξικό αγώνα, οργανωμένο αγώνα, στον κοινό αγώνα σε τομείς  όπως το περιβάλλον, τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα LBGQI.

Όσον αφορά τον Συνταγματικό Πατριωτισμό.

Το πιο θεμελιώδες πρόβλημα των πολυεθνοτικών ομοσπονδιών είναι το ζήτημα δημιουργίας μιας κοινής υπερ-ταυτότητας. Αυτό είναι, φυσικά, ένα πρόβλημα που έχει τις ρίζες του στον εθνικισμό. Δεν είναι εύκολο να δημιουργηθεί μια κοινή αίσθηση του ανήκειν.

Σε ομοσπονδίες που βασίζονται τόσο σε ομαδικά δικαιώματα όσο και σε ατομικά, οι πολίτες καλούνται να ταυτιστούν όχι μόνο με την εθνοτική τους ομάδας, αλλά και πέραν αυτής, με την ομοσπονδιακή πολιτεία. Αυτό δεν είναι κάτι που ρυθμίζεται μόνο με το Σύνταγμα ή/και µε νοµικές ρυθµίσεις. Η ύπαρξη ενός ομοσπονδιακού συντάγματος δεν αρκεί από μόνη της για τη διαμόρφωση μιας ομοσπονδιακής συνείδησης.

Επιβάλεται ανάπτυξη μιας κοινής πολιτικής κουλτούρας. Για παράδειγμα, είναι απαραίτητο η πολιτική να διαμορφώνεται στη βάση του «κοινού καλού» και το κοινό καλό να γίνεται αντιληπτό ότι περιλαμβάνει όλους τους πολίτες του ομοσπονδιακού κράτους. Επομένως, σε μια πολυπολιτισμική πλουραλιστική δομή, είναι σημαντικό να αναπτυχθεί μια κοινή πολιτική κουλτούρα αναμεσά τους πολίτες.

Η «πολιτισμική ομοιότητα» δεν είναι απαραίτητη για την πολιτική ενότητα, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντικό να μιλάμε μια κοινή πολιτική γλώσσα και να μοιραζόμαστε μια κοινή πολιτική κουλτούρα. Σε αυτό το σημείο, ο Συνταγματικός Πατριωτισμός μας προσφέρει ένα χρήσιμο σύστημα σκέψης. Διαχωρίζοντας την πολιτική ταυτότητα από την εθνοτική ταυτότητα προσφέρει δυνατότητες για την ενίσχυση μιας υπερεθνικής πολιτικής συνείδησης, χωρίς να αρνείται τις εθνοτικές ή πολιτισμικές ταυτότητες.

Δυστυχώς όχι μόνο στην Δεξιά, αλλά και αναμεσά σε κάποιους Αριστερούς συναντάμε μια πολιτική της ταυτότητας. Αρκετοί τονίζουν την «κυπριακή ταυτότητα» προκειμένου να επιτευχθεί η πολιτική ενότητα στην Κύπρο. Αυτό έρχεται σε αντίθεση τόσο με την έννοια του πλουραλισμού του φεντεραλισμού όσο και με τις αρχές του Συνταγματικού Πατριωτισμού και πρέπει να αποφευχθεί.

Οργάνωση

Ο Ιταλός μαρξιστής Alterio Spinelli, ένας από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές του φεντεραλισμού στην Ευρώπη, επέμενε ότι ο τρόπος για να τερματιστούν οι πόλεμοι και να ζήσουν οι λαοί ειρηνικά, ήταν μέσω της Ομοσπονδίας. Όμως μεγαλύτερη δυσκολία για τον Σπινέλλι ήταν να πετύχει η οικοδόμηση ενός ομοσπονδιακού κινήματος. Κατά την άποψή του, χωρίς ένα τέτοιο κίνημα, η ευκαιρία για τη δημιουργία μιας Ομοσπονδίας θα μπορούσε να χαθεί, ακόμη και αν οι ιστορικές συνθήκες ήταν ευνοϊκές. Αυτό που απαιτείται από τους ενεργούς ομοσπονδιακούς, είναι να αποφεύγουν τις παραδοσιακές εθνικές αντιλήψεις και τα παραδοσιακά πολιτικά μέσα και να ενώσουν τις δυνάμεις τους. Μπορεί να δυσκολευτούν να οργανώσουν ένα κοινό κόμμα. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να δημιουργήσουν μια Κοινή Πλατφόρμα, ένα υπερ-κομματικό Κίνημα Συντονισμού και να ενώσουν τις δυνάμεις τους για έναν κοινό αγώνα. Ενώ αγωνίζονται ξεχωριστά για την κοινωνική πρόοδο σε διάφορα θέματα στις δικές τους κοινότητες, θα πρέπει να αγωνιστούν από κοινού για την Κυπριακή Ομοσπονδία τόσο στο εσωτερικό, όσο και διεθνώς στην Ομοσπονδιακή Πλατφόρμα.

Η Ομοσπονδιακή-Πλατφόρμα που θα δημιουργηθεί με την πρωτοβουλία της Αριστεράς, θα πρέπει να λειτουργήσει αυτόνομα και να περιλαμβάνει πολιτικά κόμματα, ομάδες και μη κυβερνητικές οργανώσεις πέραν της Αριστεράς.